Chuyển đổi chuỗi giá trị cà phê: Thúc đẩy chi trả dịch vụ môi trường rừng và phát triển bền vững

Ngày 23/10/2025, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu Lâm nghiệp Nhiệt đới (Tropenbos Việt Nam) và Trung tâm Nghiên cứu Lâm nghiệp Nhiệt đới tổ chức Hội thảo khoa học “Cà phê chi trả dịch vụ môi trường rừng: từ mô hình thí điểm đến khuyến nghị chính sách” với sự tham gia của các nhà khoa học, chuyên gia, đại diện doanh nghiệp, tổ chức quốc tế và cơ quan quản lý trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, môi trường, phát triển bền vững.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS. Lê Thị Trinh, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cho biết, dịch vụ chi trả môi trường rừng (PFES) là một trong những chính sách của Việt Nam nhằm gắn kết hài hòa giữa bảo vệ rừng và phát triển kinh tế, hướng tới phát triển bền vững. Đặc biệt, trong lĩnh vực sản xuất cà phê, ngành hàng chủ lực của Tây Nguyên, việc lồng ghép cơ chế chi trả dịch vụ môi trường rừng đang đặt ra nhiều vấn đề mới, vừa có ý nghĩa khoa học, vừa có tính thực tiễn sâu sắc.

Trao đổi thêm về vấn đề này, ông Trần Hữu Nghị, Giám đốc Tropenbos Việt Nam cho biết, thông qua cơ chế chi trả dịch vụ môi trường rừng có thể biến bảo tồn thành động lực phát triển, giúp người nông dân trở thành chủ thể phục hồi rừng. Những mô hình đang được triển khai tại Đắk Lắk như cà phê nông lâm kết hợp và sáng kiến “Góp Xanh” cho thấy tiềm năng rất lớn trong việc kết nối sản xuất bền vững với bảo tồn đa dạng sinh học và sinh kế cộng đồng.

Đắk Lắk được coi là “thủ phủ” cà phê của Việt Nam hiện có hơn 213.000 ha diện tích trồng cà phê, đóng góp hơn 30% sản lượng cả nước. Tuy nhiên, theo báo cáo của TS. Nguyễn Thị Ngọc Quyên – Trường Đại học Tây Nguyên, những năm gần đây, biến đổi khí hậu đang tạo ra sức ép lớn đối với ngành hàng này. Nhiệt độ trung bình tăng, mưa phân bố thất thường, hạn hán kéo dài, và xói mòn đất gia tăng rõ rệt. Các số liệu thực địa cho thấy, năng suất cà phê tại nhiều khu vực của Đắk Lắk đã giảm 15- 25%, với hơn 100.000 ha cây trồng bị ảnh hưởng trực tiếp bởi khô hạn và thoái hóa đất. Việc sử dụng quá nhiều phân bón và thuốc cỏ trong thời gian dài đã khiến độ phì đất suy giảm, hệ sinh thái vi sinh vật bị tổn thương, nguồn nước ngầm ngày càng cạn kiệt. 

Biến đổi khí hậu không chỉ làm thay đổi môi trường tự nhiên mà còn đe dọa sinh kế của hàng trăm nghìn nông hộ, khiến chi phí sản xuất tăng 15-20% trong khi năng suất giảm. Điều đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải chuyển đổi mô hình canh tác, từ sản xuất thuần cà phê sang những mô hình bền vững, thích ứng khí hậu và bảo tồn tài nguyên.

Trong báo cáo trình bày tại Hội thảo, TS. Nguyễn Thị Ngọc Quyên nhấn mạnh, phát triển cà phê theo hướng “xanh hóa” chính là phép thử cho toàn bộ chiến lược phát triển vùng Tây Nguyên. 

Tại các phiên thảo luận chuyên đề, các đại biểu, chuyên gia tập trung trao đổi về 04 nhóm đề xuất chính: Hoàn thiện khung pháp lý cho PES Coffee (Payments for ecosystem services (PES) – dịch vụ chi trả hệ sinh thái), công nhận giá trị môi trường của mô hình cà phê nông lâm kết hợp; Lồng ghép chính sách dịch vụ môi trường rừng vào OCOP, du lịch sinh thái và thương hiệu cà phê Việt Nam; Tăng cường hợp tác công – tư – cộng đồng (PPP), với nông dân là trung tâm, nhà khoa học và doanh nghiệp đồng hành; Phát triển nền tảng số “Góp Xanh Online” để minh bạch hóa việc giám sát, chi trả và trồng rừng.

Các chuyên gia nhận định, sau hơn nửa thế kỷ “trỗi dậy” của hạt cà phê Việt Nam, đây là thời điểm thích hợp để ngành hàng này bước sang giai đoạn phát triển xanh hơn, có trách nhiệm và hài hòa với thiên nhiên.