Giải pháp chuyển đổi xanh đối với doanh nghiệp logistics Việt Nam

Không chỉ là giải pháp giảm phát thải khí nhà kính, logistics xanh còn là đòn bẩy quan trọng giúp nâng cao năng lực cạnh tranh, hỗ trợ tái cơ cấu ngành Công Thương và thúc đẩy xuất nhập khẩu phát triển bền vững.

Chuyển đổi xanh – áp lực và cơ hội của logistics Việt Nam

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu ngày càng nghiêm trọng và các cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính được siết chặt, chuyển đổi xanh đã trở thành xu hướng không thể đảo ngược đối với mọi ngành kinh tế. Tại Việt Nam, cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại COP26 đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với các ngành phát thải lớn, trong đó logistics giữ vai trò đặc biệt quan trọng.

Logistics không chỉ là ngành dịch vụ hỗ trợ sản xuất, lưu thông và xuất nhập khẩu, mà còn là một trong những nguồn phát thải khí nhà kính đáng kể, chủ yếu từ hoạt động vận tải và kho bãi. Trong bối cảnh các thị trường xuất khẩu chủ lực như Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ đang triển khai các cơ chế điều chỉnh carbon, tiêu chuẩn ESG và yêu cầu minh bạch dấu chân carbon trong chuỗi cung ứng, việc chậm chuyển đổi sang mô hình logistics xanh có thể làm suy giảm năng lực cạnh tranh của hàng hóa và dịch vụ logistics Việt Nam.

Do đó, chuyển đổi xanh đối với doanh nghiệp logistics không chỉ là yêu cầu về môi trường, mà còn là vấn đề chiến lược gắn với tái cơ cấu ngành Công Thương và phát triển xuất nhập khẩu bền vững.

Chuyển đổi xanh và tiêu chuẩn khí nhà kính: Nền tảng cho logistics hiện đại

Chuyển đổi xanh trong logistics được hiểu là quá trình tích hợp các yếu tố môi trường vào toàn bộ hoạt động logistics và chuỗi cung ứng, từ vận tải, kho bãi đến quản trị dòng hàng và dòng thông tin. Trọng tâm của quá trình này là giảm phát thải khí nhà kính, sử dụng hiệu quả năng lượng và tài nguyên, đồng thời nâng cao hiệu quả vận hành trong dài hạn.

Trong thực tiễn quốc tế, Nghị định thư Khí nhà kính (GHG Protocol) được coi là bộ tiêu chuẩn phổ biến nhất để đo lường và quản lý phát thải. Theo đó, phát thải khí nhà kính của doanh nghiệp logistics được phân thành ba phạm vi:

• Phạm vi 1: Phát thải trực tiếp từ phương tiện và thiết bị thuộc sở hữu doanh nghiệp (xe tải, xe nâng, máy phát điện…).
• Phạm vi 2: Phát thải gián tiếp từ tiêu thụ năng lượng mua ngoài, chủ yếu là điện năng tại kho bãi và trung tâm logistics.
• Phạm vi 3: Phát thải gián tiếp khác trong toàn bộ chuỗi giá trị, bao gồm vận tải thuê ngoài, mua sắm vật tư và xử lý chất thải.

Thực trạng chuyển đổi xanh của doanh nghiệp logistics Việt Nam

Giai đoạn 2020-2024 cho thấy, cùng với sự phục hồi và tăng trưởng của hoạt động xuất nhập khẩu, phát thải khí nhà kính từ logistics tại Việt Nam có xu hướng gia tăng. Vận tải đường bộ vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất cả về thị phần vận chuyển và lượng phát thải, trong khi mức độ chuyển đổi sang phương tiện sử dụng năng lượng sạch còn hạn chế.

Tuy nhiên, một số tín hiệu tích cực đã xuất hiện. Một số doanh nghiệp logistics lớn đã chủ động triển khai các mô hình logistics xanh như: sử dụng xe điện cho giao hàng chặng cuối, lắp đặt hệ thống điện mặt trời áp mái tại kho bãi, áp dụng hệ thống quản lý vận tải (TMS) để tối ưu hóa lộ trình và giảm tỷ lệ xe chạy rỗng. Các mô hình này bước đầu cho thấy hiệu quả trong giảm chi phí nhiên liệu, nâng cao hình ảnh thương hiệu và đáp ứng yêu cầu của khách hàng quốc tế.

Bên cạnh những kết quả đạt được, phần lớn doanh nghiệp logistics Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn gặp nhiều khó khăn trong quá trình chuyển đổi xanh. Những rào cản chủ yếu bao gồm chi phí đầu tư ban đầu cao, thiếu hạ tầng năng lượng và trạm sạc, hạn chế về năng lực kiểm kê và quản lý phát thải, cũng như thiếu hụt nguồn nhân lực có chuyên môn về logistics xanh và quản trị chuỗi cung ứng bền vững.

Chuyển đổi xanh – đòn bẩy nâng cao năng lực cạnh tranh xuất nhập khẩu

Trong bối cảnh thương mại quốc tế đang dịch chuyển mạnh mẽ theo hướng xanh hóa, chuyển đổi xanh trở thành yếu tố quyết định để doanh nghiệp logistics Việt Nam duy trì và mở rộng thị trường. Các cơ chế như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU hay các đạo luật thẩm định chuỗi cung ứng buộc doanh nghiệp phải minh bạch phát thải không chỉ trong sản xuất mà cả trong logistics và vận tải.

Logistics xanh giúp giảm “dấu chân carbon” của hàng hóa xuất khẩu, qua đó giảm chi phí carbon và rủi ro bị áp thuế môi trường tại thị trường nhập khẩu. Đồng thời, doanh nghiệp logistics thực hiện tốt chuyển đổi xanh có thể nâng cao vị thế từ nhà cung cấp dịch vụ đơn thuần sang đối tác chiến lược trong chuỗi cung ứng toàn cầu, tham gia sâu hơn vào các phân khúc giá trị gia tăng cao.

Ngoài ra, chuyển đổi xanh còn giúp doanh nghiệp tiếp cận các nguồn tài chính xanh, tín dụng ưu đãi và dòng vốn đầu tư bền vững, tạo động lực tái đầu tư cho công nghệ và hạ tầng logistics hiện đại.

Định hướng và giải pháp thúc đẩy chuyển đổi xanh trong logistics

Để chuyển đổi xanh trở thành động lực thực sự cho tái cơ cấu ngành Công Thương, cần triển khai đồng bộ các giải pháp ở cả cấp độ chính sách và doanh nghiệp.

Ở cấp độ chính sách, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật về phát thải trong logistics, đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành trong công nhận và giám sát kết quả kiểm kê khí nhà kính. Các chính sách tín dụng xanh, ưu đãi thuế và cải cách thủ tục hành chính cần được thiết kế theo hướng khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào phương tiện, công nghệ và hạ tầng logistics xanh.

Ở cấp độ doanh nghiệp, logistics xanh cần được gắn chặt với chuyển đổi số. Việc ứng dụng các hệ thống quản lý vận tải, quản lý kho bãi, IoT và phân tích dữ liệu sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa vận hành, giảm phát thải và kiểm soát chi phí. Song song với đó, doanh nghiệp cần từng bước xây dựng năng lực kiểm kê và quản trị phát thải theo tiêu chuẩn GHG, coi đây là một phần trong chiến lược phát triển dài hạn.

Kết luận

Chuyển đổi xanh đối với doanh nghiệp logistics Việt Nam không chỉ là yêu cầu tuân thủ các cam kết môi trường, mà còn là giải pháp chiến lược nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển xuất nhập khẩu bền vững. Trong tiến trình tái cơ cấu ngành Công Thương, logistics xanh giữ vai trò là mắt xích quan trọng, kết nối mục tiêu tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường và hội nhập quốc tế. Việc triển khai hiệu quả các giải pháp chuyển đổi xanh sẽ giúp doanh nghiệp logistics Việt Nam thích ứng tốt hơn với bối cảnh mới và đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển bền vững của nền kinh tế.

Nguyễn Thị Mai Linh

Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương)