Bồn Bồn Mỹ Tú “vươn mình” xoá nghèo

Mỹ Tú là huyện vùng sâu của tỉnh Sóc Trăng, nơi có đông đồng bào Khmer sinh sống. Đây là địa phương có diện tích trồng bồn bồn nhiều nhất tỉnh Sóc Trăng, chủ yếu ở các xã Mỹ Tú, Mỹ Thuận và Mỹ Phước.

Bồn bồn là một loài thuộc họ cây cỏ nến có tên tiếng Anh là Typhaceae, phát triển mạnh ở những vùng đất ngập nước, có thể thích nghi với nước lợ và ít phèn. Ở Việt Nam, bồn bồn được tìm thấy tập trung tại vùng Nam Bộ, là loại cây mọc dại có thân mảnh mai, gốc trắng lá xanh, cây trưởng thành thì có thể cao tới 3 mét và có thân rễ. Lá cây có hình dáng tương tự như lá lúa, mọc chĩa thẳng lên trời. Hoa của cây bồn bồn mọc ra từ gốc, hoa đực và hoa cái cùng nằm trên 1 cán dài, trong khi hoa đực có màu nâu đậm pha ánh vàng nằm ở phía trên thì hoa cái có màu nâu nhạt hơn nằm ở phía dưới.

Là loài cây dễ trồng, thích nghi tốt với nhiều môi trường, bồn bồn sinh trưởng rất nhanh và ít bị sâu bệnh. Từ ngày cấy giống, sau khoảng 3 – 4 tháng là có thể thu hoạch. Lứa này thu hoạch xong sẽ “mọc con” cho ra lứa mới tiếp nối nên việc thu hoạch được gần như quanh năm. Mùa cao điểm nhất của bồn bồn cũng là giai đoạn bồn bồn tươi ngon nhất là những tháng mùa mưa (thường từ tháng 5 – 10 âm lịch) hằng năm. Nếu trồng đúng cách, mỗi công trồng sẽ cho khoảng 400 kg/năm.

Bồn bồn sau khi thu hoạch về sẽ được người dân mang đi tách ngọn, lấy lõi non bên trong gốc để chế biến thành miều món ngon cho gia đình. Bồn bồn có thể dùng để làm gỏi, nấu canh mặn ngọt, xào, kho, làm dưa và ăn kèm với rất nhiều món ăn khác nhau như dưa chua bồn bồn, bồn bồn nấu canh dừa, bồn bồn xào tôm thịt, bồn bồn nấu lẩu, bồn bồn làm gỏi… 

Bồn bồn ở huyện Mỹ Tú có độ xốp rất cao, màu sắc bắt mắt, vị ngon và thanh, có thể bảo quản nhiều ngày nên được nhiều nhà hàng và quán ăn tại các khu du lịch lựa chọn làm nguồn nguyên liệu chế biến.

Những năm gần đây, ở huyện Mỹ Tú (tỉnh Sóc Trăng) nhiều nông dân mạnh dạn cải tạo đất ruộng lúa hay đất nuôi tôm kém hiệu quả để trồng bồn bồn. Nếu trước đây, bồn bồn được xem là cỏ dại, thì giờ đây cây bồn bồn đã trở thành món ăn đặc sản, đem lại nguồn sinh kế ổn định cho người dân. Khi ở ngoài tự nhiên bồn bồn chỉ cho thu hoạch 1 vụ/năm thì với việc trồng chuyên canh, mỗi năm cho thu hoạch 2 vụ. 

Chuyển sang trồng bồn bồn hơn chục năm nay đã mang về nguồn thu nhập khá ổn định cho gia đình, bà Huỳnh Thị Ngọc Hạnh (55 tuổi, ngụ xã Mỹ Thuận, huyện Mỹ Tú, tỉnh Sóc Trăng) cho biết: Gia đình vốn có truyền thống trồng lúa, sau khi tìm hiểu, nhận thấy mô hình trồng bồn bồn vừa nhẹ công chăm sóc, đem lại hiệu quả kinh tế cao nên bà mạnh dạn mua giống về trồng. Hiện bà Hạnh trồng bồn bồn trên diện tích 5.000m2, mỗi tháng cho thu hoạch khoảng 700-800kg, đem lại nguồn thu nhập cao gấp 2-3 lần so với trồng lúa.

Bồn bồn vào vụ còn giúp cho một bộ phận lao động nhàn rỗi ở địa phương có thêm nghề nhổ bồn bồn thuê. Bình quân một lao động có thể nhổ được từ 20-30kg, thu nhập từ 140.000-280.000 đồng/ngày. Bà Thạch Hên (huyện Mỹ Tú) cho biết, những năm gần đây, khi bồn bồn được trồng nhiều ở địa phương và trở thành đặc sản, bà kiếm được thu nhập trên dưới 200.000 đồng/ngày nhờ nghề nhổ bồn bồn thuê.

Đến nay, toàn huyện Mỹ Tú có khoảng 80ha đất chuyên canh bồn bồn. Hộ trồng ít thì 4 – 5 công (1 công – 1.000m2), hộ nhiều có thể lên đến cả chục công. Từ cây mọc dại, bồn bồn đã nhanh chóng trở thành cây xóa đói giảm nghèo trên vùng quê Mỹ Tú.

Ông Thái Văn Tín, đầu mối thu mua bồn bồn đến từ tỉnh Bình Dương cho biết, ông làm nghề mua bán bồn bồn từ lâu nhưng chưa thấy có bồn bồn nơi nào lại tốt và thơm ngon như ở Mỹ Thuận, vì vậy dù giá bán có cao hơn các nơi khác đôi chút nhưng ông vẫn cứ chọn sản phẩm nơi đây.

Để nâng cao giá trị cho cây trồng, tăng thêm thu nhập và tạo việc làm cho lao động nông nhàn, ngoài tiêu thụ theo hình thức bán bồn bồn tươi, người dân Mỹ Tú hiện đã thực hiện quy trình sơ chế, chế biến để hình thành sản phẩm dưa bồn bồn.

Ông Chung Văn Hiền (ngụ ấp Tam Sóc D3) vừa trồng bồn bồn vừa mở cơ sở chuyên kinh doanh, mỗi ngày tiêu thụ cả tấn bồn bồn tươi và bồn bồn ngâm muối. Ông Hiền cho biết, mỗi ngày cơ sở của ông vẫn thu mua từ 400 – 500 kg bồn bồn tươi với giá 13.000 đồng/kg, sau đó ông giữ lại khoảng 30% làm bồn bồn muối bán với giá 19.000 đồng/kg.

Bà Dư Thị Thu (60 tuổi, ngụ ấp Tam Sóc D1) cho biết: “Tôi làm bồn bồn muối đã trên 30 năm, mỗi ngày bán từ 30 – 50 kg, tiền lãi xấp xỉ 300.000 đồng”. Theo bà Thu, muốn có bồn bồn muối ngon thì sau khi nhổ lên tước bỏ lớp vỏ ngoài rồi cắt lấy phần gốc non đem đi rửa sạch, chẻ đôi, ngâm nước vo gạo. Sau đó để khoảng 3 đêm để tạo độ chua rồi cho đường, muối vô hòa tan.

Nhằm phát triển và nâng cao giá trị thương phẩm cây bồn bồn, ngày 14/6/2019, Tổ hợp tác trồng bồn bồn đã chính thức ra mắt tại ấp Tam Sóc D2, gồm 8 thành viên, đây là các hội viên hội phụ nữ chuyên trồng bồn bồn trên địa bàn ấp Tam Sóc D2. Chị Dương Thị Kim Anh làm tổ trưởng. Việc ra đời của Tổ hợp tác trồng bồn bồn nhằm tạo điều kiện để các thành viên trong tổ được tham gia các lớp tập huấn về kỹ thuật trồng bồn bồn và các sản phẩm từ bồn bồn (dưa bồn bồn).

Ngày 2/4/2024, sản phẩm dưa bồn bồn của huyện Mỹ Tú đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao. Đây là minh chứng cho sự nỗ lực của bà con địa phương, đồng thời là động lực để bà con có thể có thêm nhiều sản phẩm phát triển từ cây bồn bồn nói riêng và các sản vật địa phương nói chung, để từ đó đưa những sản vật của địa phương đi xa hơn.

Đại diện huyện Mỹ Tú cho biết: “Để dưa bồn bồn đạt hạng sao OCOP, ngoài việc xây dựng vùng nguyên liệu, huyện đã vận động, khuyến khích, hướng dẫn bà con trồng bồn bồn theo hướng an toàn vệ sinh thực phẩm và xây dựng thương hiệu, nhằm đưa ra thị trường sản phẩm chất lượng tốt nhất, đặc biệt là tăng thu nhập cho người dân gắn bó lâu đời với sản phẩm bồn bồn”.

Những năm trở lại đây, trồng cây bồn bồn đã trở thành nguồn thu nhập chính của nhiều hộ dân trên địa bàn xã Mỹ Thuận, đặc biệt là đối với các thành viên trong tổ hợp tác bồn bồn, giúp nhiều gia đình từ khó khăn vươn lên phát triển ổn định cuộc sống.

Để phát triển mạnh mô hình này và để bà con an tâm sản xuất, đảm bảo đầu ra cho sản phẩm, đầu năm 2018, Tổ hợp tác bồn bồn ấp Mỹ Hưng (xã Mỹ Tú) được thành lập với 8 thành viên, với diện tích hơn 7 ha. Hiện nay đã có trên 20 thành viên tham gia Tổ hợp tác.

Chị Huỳnh Thị Tố Hoa, Tổ trưởng Tổ hợp tác cho biết: “Vào vụ thu hoạch tôi sẽ đi thu gom bồn bồn của các xã viên và mua thêm của bà con địa phương để đủ số lượng giao cho đầu mối trong tỉnh và các thương lái ở Bạc Liêu, Cần Thơ. Do nhu cầu thị trường cao nên bồn bồn không bao giờ ế hàng”. Bồn bồn sau khi nhổ ở ruộng về, lột vỏ lấy ruột bán tươi mỗi ký có giá trên dưới 15.000đ, tuỳ thời điểm có thể cao hơn hoặc thấp hơn.

Theo chị Huỳnh Thị Ngọc Hạnh là thành viên của tổ hợp tác cho biết, gia đình trồng được 10 công bồn bồn, mỗi năm đem về cho gia đình nguồn thu nhập khoảng 80 triệu đồng sau khi trừ chi phí, qua đó, từ một hộ khó khăn nay cuộc sống gia đình chị đã ổn định hơn.

Chị Dương Thị Lót cũng là thành viên của tổ cho biết, hiện tại, gia đình có 8 công bồn bồn, mỗi năm gia đình thu hoạch bồn bồn 6 lần, mỗi lần cách nhau 2 tháng, mỗi đợt thu hoạch nếu trúng thì được 1 tấn, lợi nhuận đem về cho gia đình cũng khoảng 10 triệu đồng, nhờ đó mà kinh tế gia đình phát triển ổn định”.

Ngoài tiêu thụ bồn bồn tươi, Tổ hợp tác còn thu mua bồn bồn của các thành viên để làm dưa bồn bồn bán cho các vựa hoặc những người bán lẻ, ngoài ra cũng có thương lái ở nơi khác đến tận nơi để thu mua. Do được làm theo cách truyền thống, không sử dụng hóa chất, chất lượng sản phẩm dưa bồn bồn của tổ hợp tác rất ngon và bảo đảm an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng nên bồn bồn đều được tiêu thụ hết, bà con không phải lo lắng chuyện đầu ra.

Hiện tại, dưa bồn bồn Sóc Trăng đã được nhiều người tiêu dùng biết đến và tìm muaqua các kênh tiêu thụ như tại các Cửa hàng đặc sản miền Tây, Cửa hàng đặc sản Sóc Trăng hay tại các chợ đầu mối. Ngoài ra, trên các sàn thương mại điện tửnhư Shopee, Lazada, Tiki, Sendo cũng có bán dưa bồn bồn đóng gói sẵn, với giá dao động từ 40.000 đến 115.000 đồng/kg tùy loại.