TS. Lại Đức Hậu

Học viện Phòng không – Không quân

Email:[email protected]

Tóm tắt: Giám sát Chương trình đào tạo là hoạt động thường xuyên nhằm nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ sĩ quan ở Học viện Phòng không – Không quân đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới. Hiện nay, nhiều trường đại học có các công cụ, phần mềm quản lý Chương trình đào tạo. Tuy nhiên, thực trạng quá trình tổ chức đào tạo cho thấy các công cụ, phần mềm quản lý Chương trình đào tạo là điều kiện tất yếu nhưng chưa đủ để hoàn thiện hoạt động rà sát, cải tiến chương trình. Dựa trên các kết quả nghiên cứu thực trạng, tác giả nhận thấy, hoạt động giám sát Chương trình đào tạo cần được thực hiện để hỗ trợ cho hoạt động rà sát, cải tiến Chương trình đào tạo, nhằm đạt được mục tiêu nâng cao chất lượng Chương trình đào tạo.

Từ khóa: Giám sát, rà soát, Chương trình đào tạo, đảm bảo chất lượng.

Nhận bài: 22/8/2025; Biên tập:28/8/2025; Duyệt đăng: 30/8/2025

1. Đặt vấn đề

Chương trình đào tạo (CTĐT) là một trong những nhân tố của quá trình đào tạo, nó chi phối đến hoạt động tổ chức đào tạo mà trực tiếp chi phối đến hoạt động dạy, hoạt động học và các hoạt động khác của nhà trường, là một trong những nhân tố quyết định chất lượng giáo dục, đào tạo. Trước hết, chúng ta cần làm rõ khái niệm CTĐT là gì.

Qua nghiên cứu các tài liệu liên quan đến lĩnh vực phát triển CTĐT, tác giả nhận thấy rằng thuật ngữ CTĐT có nhiều cách hiểu khác nhau: Theo Từ điển Giáo dục học, nhà xuất bản Từ điển Bách khoa năm 2014 thì khái niệm CTĐT là: “Văn bản chính thức quy định mục đích, mục tiêu, yêu cầu, nội dung kiến thức và kỹ năng, cấu trúc tổng thể các bộ môn, kế hoạch lên lớp và thực tập theo từng năm học, tỷ lệ giữa các bộ môn, giữa lý thuyết và thực hành, quy định phương thức, phương pháp, phương tiện, cơ sở vật chất chứng chỉ và văn bằng tốt nghiệp của cơ sở giáo dục và đào tạo”; theo quan niệm của hầu hết các nhà quản lý trường đại học ở Việt Nam cho rằng, CTĐT là một tập hợp các học phần được thiết kế cho một ngành đào tạo nhằm bảo đảm cung cấp cho sinh viên những kiến thức và kỹ năng cần thiết cho nghề nghiệp sau này. Ở khía cạnh rộng hơn, CTĐT còn được hiểu bao gồm cả những chuyên đề không được cung cấp trong nhà trường mà người học được yêu cầu phải tích lũy đủ kiến thức và kỹ năng. Theo đó, CTĐT là một bản thiết kế tổng thể các hoạt động của quá trình đào tạo cho một khoá học hoặc một loại hình đào tạo nhất định, trên cơ sở đối tượng đào tạo xác định rõ mục tiêu đào tạo, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức đào tạo, các yêu cầu về kiểm tra, đánh giá để đạt được mục tiêu đào tạo.

Như vậy, CTĐT có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng, là xương sống trong tổ chức đào tạo ở tất cả các nhà trường, được xây dựng và vận hành để người học đạt được mục tiêu mức độ tối thiểu kết quả học tập theo chuẩn đầu ra đã được xác định. Tuy nhiên, một CTĐT cứ được dạy mãi trong nhiều năm mà không được cập nhật, điều chỉnh, bổ sung một cách có hệ thống, đồng bộ thì sẽ bị lạc hậu, không đáp ứng nhu cầu sử dụng nhân lực. Chính vì vậy trong các văn bản pháp lý hiện nay quy định “CTĐT phải thường xuyên được rà sát, đánh giá, cập nhật”. Các trường đại học hiện nay đã và đang áp dụng nhiều quy định, quy trình, chính sách, đầu tư trang bị các phần mềm quản lý, … để đảm bảo chất lượng CTĐT. Tuy nhiên, thực tế cho thấy những công cụ này chỉ là điều kiện cần, chưa đủ để hoàn thiện hoạt động rà sát, cải tiến CTĐT còn nhiều khía cạnh cần được quan tâm sâu sắc và làm rõ như: năng lực quản lý phát triển CTĐT của giảng viên, cán bộ quản lý giáo dục các cấp, vai trò, nhiệm vụ của các bên liên quan đến phát triển CTĐT.

Dựa trên kết quả nghiên cứu thực trạng, tác giả thấy cần phải tăng cường hoạt động giám sát CTĐT ở các nhà trường đại học trong quân đội như một giải pháp hỗ trợ cho hoạt động rà sát, cải tiến CTĐT. Hoạt động này không chỉ giúp củng cố và nâng cao chất lượng quản lý CTĐT, mà còn tạo ra một hệ thống theo dõi và đánh giá liên tục, đảm bảo CTĐT luôn được bổ sung cập nhật cho phù hợp với sự phát triển của khoa học và công nghệ, nghệ thuật quân sự và yêu cầu sử dụng nhân lực của đơn vị.

2. Nội dung nghiên cứu

2.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của hoạt động giám sát chương trình đào tạo

Thông tư số: 17/2021/TT-BGDĐT ngày 22/6/2021 của Bộ trưởng Bộ giáo dục và Đào tạo quy định về chuẩn CTĐT, xây dựng, thẩm định và ban hành CTĐT các trình độ của giáo dục đại học: “CTĐT phải thường xuyên được rà soát, đánh giá, cập nhật; kết quả rà soát, đánh giá phải được cơ sở đào tạo áp dụng để cải tiến nâng cao chất lượng đào tạo”. Quyết định số: 3061/QĐ-BQP ngày 11/7/2023 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng về phê duyệt Đề án “Đổi mới quy trình, CTĐT cán bộ các cấp trong Quân đội đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới”. Quyết định số: 3238/QĐ-TM ngày 29/11/2023 của Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam về việc phê duyệt Kế hoạch xây dựng chuẩn chương trình đào tạo các trình độ của giáo dục đại học.

Hoạt động rà soát, cải tiến CTĐT đảm bảo theo các tiêu chí sau: Chương trình đào tạo được thiết kế xác định rõ chuẩn đầu ra về kiến thức, kỹ năng, mức tự chủ và trách nhiệm; Chất lượng học viên tốt nghiệp đạt được kết quả mong đợi và đáp ứng được mức độ hài lòng của các bên liên quan; Hệ thống bảo đảm chất lượng CTĐT được xây dựng và củng cố thông qua định kỳ rà sát, cải tiến CTĐT.

Thực tế hoạt động rà soát, cải tiến CTĐT ở một số trường đại học trong quân đội chưa được chú trọng đúng mức, chưa có nhiều trường đầu tư vào công việc này dẫn đến CTĐT của các trường có cùng khối ngành thường có nhiều môn học/học phần giống nhau, không có đặc thù riêng của từng trường. Có trường tổ chức dạy những môn mà nhà trường có giảng viên chứ không phải dạy những môn học mà xã hội và người học cần. Có trường quá tập trung vào lý thuyết; có trường lại quá tập trung vào trang bị kỹ năng thực hành trong khi không có nền tảng kiến thức vững.

Hoạt động rà soát, cải tiến CTĐT chưa được quy định rõ và cụ thể trong các văn bản mang tính pháp lý, các khoa giảng viên không triển khai hoạt động rà soát, cải tiến CTĐT theo một quy chuẩn thống nhất. Mỗi khoa thực hiện một số quy trình, quy định riêng. Các quy trình, quy định này chủ yếu gồm: Quy trình ra câu hỏi, đáp án, quy trình mời giảng hay quy định thay đổi giảng viên giảng dạy…

Hoạt động rà soát, cải tiến CTĐT tuy có những điểm tiệm cận với hoạt động giám sát CTĐT, nhưng không hoàn toàn trùng lặp. Giám sát CTĐT là quá trình có thể cung cấp thông tin để đánh giá thường xuyên việc vận hành CTĐT. Đây là một khía cạnh thiết yếu nếu việc đánh giá CTĐT trở thành công tác phải thực hiện chứ không chỉ dừng lại ở mức độ lý thuyết. Đánh giá CTĐT phải thiết lập một quy trình toàn diện, khả thi. Điều đó có nghĩa là nó phải bao quát các vấn đề được nêu nhưng cũng phải thực hiện được trong thực tiễn, vì thế trước tiên phải làm sao để đội ngũ giám sát CTĐT tin tưởng vào hoạt động này, họ tin rằng việc giám sát CTĐT sẽ mang đến nhiều giá trị cho họ. Những người chủ chốt của quá trình giám sát CTĐT chính là đội ngũ giảng viên. Bất kỳ hoạt động giám sát CTĐT nào cũng sẽ thất bại nếu không có sự ủng hộ của giảng viên. Việc giám sát CTĐT trở nên khả thi và dễ quản lý khi có một hệ thống thu thập dữ liệu được lập kế hoạch tỉ mỉ, khoa học và được thực hiện đều đặn, thường xuyên.

Từ những phân tích trên cho thấy, hoạt động rà soát, cải tiến CTĐT trong các trường đại học cần thiết phải có sự giám sát chặt chẽ. Phối hợp hoạt động giám sát với hoạt động rà soát, cải tiến CTĐT nhắm nâng cao chất lượng của CTĐT.

2.2. Nội dung hoạt động giám sát Chương trình đào tạo ở Học viện Phòng không – Không quân

Những năm qua, Học viện Phòng không – Không quân đã triển khai nhiều chủ trương, biện pháp rà soát, cải tiến nâng cao chất lượng CTĐT. Trong bối cảnh hiện nay, yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo đội ngũ sĩ quan phòng không, không quân và tác chiến điện tử đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội và Quân chủng trong tình hình mới. Học viện Phòng không – Không quân cần triển khai một hệ thống giám sát CTĐT hiệu quả. Hoạt động giám sát này sẽ hỗ trợ quá trình rà soát, cải tiến CTĐT hiện hành theo hướng phù hợp, linh hoạt, đáp ứng kịp thời yêu cầu của công tác giáo dục, đào tạo trong Quân đội. Hoạt động giám sát CTĐT cần tập trung vào các nội dung trọng tâm sau:

Việc thiết kế nội dung, quy trình giám sát CTĐT phải căn cứ vào tình hình thực tế của Học viện và yêu cầu nhiệm vụ đặt ra cho công tác giáo dục, đào tạo để thiết kế các nội dung trọng tâm của hoạt động giám sát CTĐT bảo đảm thống nhất, toàn diện, chặt chẽ và khả thi về mục tiêu đào tạo, chuẩn đầu ra CTĐT, nội dung học phần/môn học, phương pháp giảng dạy, phương tiện hỗ trợ đào tạo, cũng như sự phối hợp giữa các cơ quan, khoa, đơn vị liên quan trong quá trình triển khai thực hiện CTĐT.

Ngoài ra, việc thiết lập một hệ thống giám sát CTĐT liên tục là rất quan trọng để có thể theo dõi và đánh giá chất lượng CTĐT trong suốt quá trình triển khai. Hệ thống này không chỉ giúp giám sát tiến độ thực hiện các kế hoạch rà soát, cải tiến CTĐT, mà còn có thể phát hiện sớm các vấn đề, thiếu sót để kịp thời điều chỉnh.

Các quy trình giám sát phải có sự khác biệt rõ ràng so với hoạt động rà soát, cải tiến CTĐT. Cụ thể, giám sát CTĐT là một hoạt động đánh giá liên tục và phản hồi thường xuyên, trong khi rà soát và cải tiến CTĐT thường diễn ra theo chu kỳ, mang tính định kỳ.

Để giám sát CTĐT hiệu quả, sự tham gia tích cực của tất cả các bên liên quan là điều kiện tiên quyết. Nhóm phát triển CTĐT, đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý giáo dục các cấp, học viên và người sử dụng lao động đều cần đóng vai trò quan trọng trong quá trình giám sát. Trong đó, Ban Giám đốc (Giám hiệu) là cơ quan lãnh đạo, chủ thể quản lý chính, cơ quan chức năng về khảo thí và cơ quan đào tạo là cơ quan tham mưu và chỉ đạo, đội ngũ giảng viên được xem là lực lượng nòng cốt trong tổ chức thực hiện, bởi họ trực tiếp tham gia giảng dạy và có kiến thức sâu sắc về các nội dung giảng dạy, phương pháp đào tạo.

Việc xây dựng báo cáo giám sát CTĐT nhằm cung cấp thông tin, dữ liệu đầy đủ, đa chiều và tin cậy nhất làm cơ sở giúp nhà quản lý ra quyết định cải thiện chất lượng CTĐT phải xây dựng theo hướng báo cáo quá trình và kết quả hoạt động, không phải báo cáo con số. Báo cáo con số đã được thể hiện trong báo cáo tự đánh giá CTĐT thường niên và tự đánh giá chu kỳ. Báo cáo giảm sát CTĐT nên là báo cáo kết quả kiểm tra xem các kế hoạch cải thiện CTĐT của các khoa có được thực thi hay không, chứ không chỉ đơn thuần báo cáo số liệu.

Tóm lại, giám sát CTĐT tại Học viện Phòng không – Không quân cần được thiết kế một cách khoa học, rõ ràng và có tính linh hoạt cao để có thể đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ của Quân đội trong tình hình mới. Hệ thống giám sát không chỉ là công cụ giúp cải thiện chất lượng CTĐT mà còn đóng góp tích cực vào việc nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, đáp ứng yêu cầu xây dựng đội ngũ sĩ quan phòng không, không quân và tác chiến điện tử có trình độ cao, đủ năng lực xây dựng Quân đội, Quân chủng trong tình hình mới.

3. Kết luận

Qua kết quả nghiên cứu, tác giả nhận thấy rằng hoạt động giám sát CTĐT là một giải pháp không thể thiếu để nâng cao chất lượng CTĐT trong các cơ sở giáo dục. Hoạt động giám sát này không chỉ đảm bảo rằng CTĐT luôn được cập nhật và hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra một hệ thống theo dõi, đánh giá liên tục, giúp nhận diện các điểm yếu, thiếu sót và kịp thời điều chỉnh để nâng cao chất lượng CTĐT. Đặc biệt, việc giám sát còn hỗ trợ duy trì sự linh hoạt và hiệu quả trong việc điều chỉnh CTĐT sao cho phù hợp với sự thay đổi của nhu cầu xã hội, yêu cầu thực tiễn, cũng như các xu hướng mới trong giáo dục.

Để hoạt động giám sát CTĐT đạt hiệu quả cao, cần có sự tham gia tích cực và đồng thuận của tất cả các bên liên quan, bao gồm giảng viên, học viên, cán bộ quản lý giáo dục và các tổ chức liên quan. Trong đó, đội ngũ giảng viên đóng vai trò nòng cốt, bởi họ là những người trực tiếp giảng dạy và có sự hiểu biết sâu sắc về thực tiễn giảng dạy, tuy nhiên, họ cũng đang gặp không ít khó khăn do khối lượng công việc lớn và thiếu các công cụ quản lý hỗ trợ. Vì vậy, việc trang bị cho giảng viên các công cụ quản lý cần thiết, đồng thời cung cấp các chương trình đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao trình độ và kỹ năng phát triển CTĐT là một yếu tố quan trọng nhằm giúp họ thực hiện công tác giám sát CTĐT hiệu quả hơn.

Ngoài ra, hoạt động giám sát CTĐT không nên chỉ được coi là một công việc hành chính đơn thuần, mà cần được xem như là một công cụ quan trọng giúp cải thiện chất lượng giảng dạy và học tập. Việc triển khai giám sát một cách hệ thống sẽ góp phần quyết định trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo. Như vậy, giám sát CTĐT không chỉ là một phần không thể thiếu trong công tác quản lý giáo dục mà còn là chìa khóa để đảm bảo sự phát triển bền vững và chất lượng của các CTĐT trong tương lai.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ GD&ĐT. (2921). Thông tư số 17/2021/TT-BGDĐT ngày 22 tháng 6 năm 2021 của Bộ giáo dục và Đào tạo về việc ban hành Quy định về chuẩn chương trình đào tạo; xây dựng, thẩm định và ban hành chương trình đào tọa trình độ của giáo dục đại học.

2. Chính phủ (2011), Chiến lược phát triển giáo dục 2011 – 2020, Hà Nội.

3. Nguyễn Đức Chính (2008), Thiết kế và đánh giá chương trình giáo dục, Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội.

4. Nguyễn Vũ Bích Hiền (2012), Các xu hướng phát triển chương trình đào tạo theo quan điểm lấy người học làm trung tâm, Tạp chí khoa học, 57, 148-155.

5. Đinh Thành Việt, Trần Thị Hà Vân. (2022). Phát triển, bảo đảm chất lượng chương trình đào tạo và đo lường đánh giá chuẩn đầu ra. NXB Thông tin và Truyền thông.