Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Những khuyến nghị chính sách đáng chú ý

Chiều ngày 18/12/2025, tại Hà Nội, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chỉ đạo, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp”.

Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp” được tổ chức ngay sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030 tại Kỳ họp thứ 10, nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 70 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển ngành năng lượng. Đây được xem là dấu mốc chính sách quan trọng, mở ra giai đoạn mới cho quá trình cải cách và hoàn thiện thị trường năng lượng tại Việt Nam theo hướng hiện đại, minh bạch và hội nhập sâu rộng.

Với sự tham gia của đại diện các cơ quan quản lý nhà nước, các chuyên gia, nhà khoa học, hiệp hội và cộng đồng doanh nghiệp, Diễn đàn tạo không gian đối thoại chính sách đa chiều, để các bên cùng trao đổi, phân tích, nhận diện những cơ hội và thách thức lớn, đồng thời đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm thúc đẩy hình thành và vận hành hiệu quả thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch tại Việt Nam.

Tái cơ cấu ngành năng lượng là yêu cầu tất yếu

Thực tế, trong những năm qua, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật liên quan đến lĩnh vực năng lượng, tạo nền tảng cho sự phát triển nhanh của ngành điện, dầu khí, năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy hệ thống pháp luật hiện hành vẫn tồn tại những điểm chồng chéo, chưa thực sự thống nhất trong triển khai thực thi các luật liên quan như Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường… Điều này dẫn tới vẫn còn khoảng trống pháp lý hoặc thủ tục phức tạp, kéo dài thời gian triển khai dự án, gia tăng chi phí tuân thủ và rủi ro cho doanh nghiệp.

Đáng chú ý, Việt Nam hiện vẫn chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường điện bán buôn cạnh tranh hay những cấu phần quan trọng khác để thúc đẩy cạnh tranh, minh bạch và đáp ứng yêu cầu chuyển dịch năng lượng bền vững trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy, thị trường năng lượng chỉ có thể vận hành hiệu quả khi được đặt trên nền tảng pháp lý ổn định, đồng bộ, nhất quán và có khả năng dự báo dài hạn.

Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo trong quản lý, giám sát giao dịch thị trường năng lượng còn ở mức khiêm tốn, chưa phát huy vai trò trong việc nâng cao tính minh bạch, phòng ngừa rủi ro…

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng – Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh, trong những năm qua, ngành năng lượng Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, cơ bản đáp ứng các mục tiêu trong Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia tầm nhìn đến năm 2050. Tuy nhiên, để phát triển bền vững và khắc phục những bất cập hiện nay, ngành năng lượng cần tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực của cơ chế thị trường.

Theo đó, việc tái cơ cấu ngành năng lượng là yêu cầu tất yếu nhằm từng bước hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh lành mạnh, minh bạch, đồng thời bảo đảm ổn định chính trị – xã hội. Trong quá trình này, cần phát huy vai trò chủ lực của doanh nghiệp nhà nước trong các lĩnh vực then chốt, đồng thời tách bạch rõ ràng nhiệm vụ sản xuất – kinh doanh với nhiệm vụ chính trị, công ích. Song song với đó là việc hoàn thiện cơ chế, chính sách để khu vực kinh tế tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào đầu tư, vận hành và cung ứng dịch vụ năng lượng.

Đồng bộ các giải pháp để xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch

Để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, các đại biểu tại Diễn đàn cho rằng cần triển khai đồng bộ nhiều nhóm giải pháp. Trước hết, cần triển khai quyết liệt và hiệu quả các Nghị quyết của Đảng và Quốc hội liên quan đến phát triển năng lượng, đặc biệt là Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030 vừa được thông qua. Đây là cơ sở chính trị – pháp lý quan trọng để xây dựng một khung khổ thể chế thống nhất, minh bạch và có tính ràng buộc cao. Cùng với đó là rà soát, đồng bộ hóa các luật liên quan nhằm loại bỏ xung đột, chồng chéo, giảm thiểu rủi ro pháp lý cho nhà đầu tư.

Về quản lý và giám sát thị trường cần tăng cường mạnh mẽ, bảo vệ sự cạnh tranh lành mạnh và quyền lợi của người tiêu dùng. Đồng thời, ứng dụng công nghệ số được xác định là giải pháp then chốt nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả của thị trường năng lượng. Việc xây dựng hệ thống dữ liệu thị trường tập trung, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong dự báo cung – cầu, giám sát giao dịch và phát hiện bất thường sẽ góp phần giảm thiểu rủi ro, nâng cao niềm tin của doanh nghiệp và nhà đầu tư.

Đại diện các cơ quan, Bộ, ban, ngành, doanh nghiệp trao đổi tại Diễn đàn

Các ý kiến trao đổi tại Diễn đàn cũng tập trung thảo luận nhiều vấn đề mang tính nền tảng đối với quá trình xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, như: xây dựng cơ chế giá điện – yếu tố cốt lõi của thị trường điện cạnh tranh; đầu tư và nâng cấp hạ tầng hệ thống điện và thị trường điện; phát triển lưới điện thông minh; cơ chế quản lý và điều tiết việc sử dụng nhiên liệu sơ cấp cho phát điện, đặc biệt là khí và giá khí trộn nhằm bảo đảm hiệu quả kinh tế và an ninh năng lượng; đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong toàn ngành năng lượng….

Bên cạnh đó, Đại diện các cơ quan, Bộ, ban, ngành, doanh nghiệp nhấn mạnh cần tạo điều kiện thuận lợi hơn để khu vực tư nhân trong và ngoài nước tham gia sâu rộng hơn vào thị trường năng lượng. Điều này đòi hỏi môi trường đầu tư ổn định, chính sách nhất quán, cơ chế chia sẻ rủi ro hợp lý và khả năng tiếp cận công bằng các nguồn lực như đất đai, vốn, hạ tầng và thông tin thị trường.